«Το ΚΕΕΛΠΝΟ, θα ζητά τις απόψεις της Επιτροπής προκειμένου η Ελλάδα να μην πέφτει στην παγίδα της καταπάτησης των ανθρώπινων δικαιωμάτων».

της Βάσως Καλυβιώτη

Πώς θα αισθανόσασταν αν παραμένατε επί δεκαέξι ημέρες σε καραντίνα με την υπόνοια ότι ίσως έχετε προσβληθεί από τον ιό Έμπολα; Μέχρι ποιο σημείο εκτείνονται τα όρια της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και της ευγονικής; Είναι έννομη η θεραπευτική κλωνοποίηση; Ποιος ο ρόλος και τα όρια που θέτει σήμερα στην Ελλάδα η βιοηθική απέναντι στις επαναστατικές τεχνικές εφαρμογές της ιατρικής;

Οριστικές απαντήσεις σε τέτοιου τύπου ηθικά, κοινωνικά και νομικά ζητήματα δεν μπορούν να δοθούν χωρίς σκέψη και προβληματισμό, ενώ παρεμφερή ζητήματα δημιουργούνται σχεδόν καθημερινά, μετά την επανάσταση που επέφεραν η βιολογία, η γενετική, η βιοτεχνολογία και η βιοϊατρική.

Με γνώμονα την προστασία της ίδιας της ανθρώπινης ζωής αλλά και των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων και λειτουργώντας παράλληλα ως Παρατηρητήριο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής, υπό την προεδρία πλέον του καθηγητή Χριστόδουλου Στεφανάδη, θα εξετάζει τα σημαντικά ζητήματα που αφορούν σήμερα τη δημόσια υγεία και θα γνωμοδοτεί πάνω σε αυτά. Όπως τόνισε ο πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής, Χριστόδουλος Στεφανάδης, με την ευκαιρία της παρουσίασης του νέου ΔΣ της Επιτροπής, «στην εποχή μας οι πολίτες έχουν ανάγκη όσο ποτέ άλλοτε να κατανοήσουν και να εμπεδώσουν τη στενή σχέση των εφαρμογών των βιολογικών επιστημών με τις σύγχρονες κοινωνικές αξίες. Αυτή είναι και η δική μας αποστολή, αφενός να παρέχουμε έγκυρη ενημέρωση των πολιτών σε μείζονα ερωτήματα, αφετέρου να υποστηρίξουμε τις συναφείς κρατικές πολιτικές».

Ο καθηγητής αναφέρθηκε επίσης τόσο στον ηλεκτρονικό φάκελο υγείας όσο και στο ζήτημα της προστασίας των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων ασθενών στην περίπτωση της δημοσιοποίησης της λίστας αναμονής χειρουργείων των δημόσιων νοσοκομείων, για λόγους διαφάνειας, που εξαγγέλθηκε πρόσφατα από το υπουργείο Υγείας. Αν και ο ηλεκτρονικός φάκελος υγείας του ασθενούς παρουσιάζει πλεονεκτήματα που έχουν σχέση με την υγεία των ασθενών και την καλύτερη λειτουργία των δομών υγείας, προκύπτουν προβλήματα βιοηθικής σε σχέση με το ιατρικό απόρρητο και την προστασία των προσωπικών δεδομένων, εξήγησε ο κ. Στεφανάδης.

Στόχος της Επιτροπής Βιοηθικής, σημείωσε ο καθηγητής Κοινωνιολογίας, Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, είναι «να δημιουργήσει μια “οπισθοφυλακή” σε αυτή την “κούρσα προς το άγνωστο”, η οποία πολύ συχνά χαρακτηρίζει τα επιτεύγματα της επιστήμης αλλά και την άνευ ορίων εξέλιξή της».

Η Επιτροπή συγκροτείται από εννέα κορυφαίους επιστήμονες, οι οποίοι ορίστηκαν με απόφαση του πρωθυπουργού. Ο στόχος της είναι να παρέχει αποκλειστικά συμβουλευτικές αρμοδιότητες, απευθυνόμενη, είτε με δική της πρωτοβουλία είτε εφόσον της ζητηθεί, προς οποιοδήποτε όργανο της πολιτείας. Θα αποτελεί το εγχώριο Παρατηρητήριο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, θωρακίζοντας το σύστημα Υγείας και τους λειτουργούς του αλλά και τους ίδιους τους ασθενείς.

Προτεραιότητα της Επιτροπής η διαχείριση της επιδημίας Έμπολα

Η επανεκκίνηση της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής συμπίπτει χρονικά με την εμφάνιση και την εξέλιξη μίας από τις χειρότερες επιδημίες που έχει γνωρίσει ποτέ η ανθρωπότητα. Η ιδιομορφία αυτής της ασθένειας, όσον αφορά τη διαχείριση των περιστατικών, έχει «γεννήσει» πολλούς ηθικούς προβληματισμούς στους επιστήμονες και ιδιαίτερα στο επιστημονικό προσωπικό του ΚΕΕΛΠΝΟ και του ΕΚΕΠΥ, που έχουν την αποκλειστική ευθύνη για την αντιμετώπιση των πιθανών κρουσμάτων στην Ελλάδα.

Ο διευθυντής του ΚΕΕΛΠΝΟ, κ. Θεόδωρος Παπαδημητρίου, χαιρέτισε τη νέα σύνθεση της Επιτροπής, τονίζοντας πως «στην πραγματικότητα πρόκειται για Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σε μια δύσκολη εποχή» και δεσμεύτηκε ότι κάθε υγειονομική διάταξη του ΚΕΕΛΠΝΟ που αφορά σε θέματα δημόσιας υγείας θα τίθεται υπόψη της Επιτροπής προκειμένου αυτή να γνωμοδοτεί.

«Υπάρχει μια τάση να συρρικνώνονται τα ανθρώπινα δικαιώματα όταν τίθεται το σοβαρό θέμα της υγειονομικής ασφάλειας. Αναφύονται προβλήματα συνεχώς, όπως για παράδειγμα έως ποιο σημείο θα πρέπει να περιορίζουμε τον άνθρωπο και να του στερούμε βασικές ελευθερίες», ανέφερε χαρακτηριστικά. «Το ΚΕΕΛΠΝΟ», τόνισε, «το οποίο έρχεται σχεδόν καθημερινά αντιμέτωπο με ζητήματα που άπτονται της ηθικής στην αντιμετώπιση αυτών των περιστατικών, θα ζητά τις απόψεις της Επιτροπής προκειμένου η Ελλάδα να μην πέφτει στην παγίδα της καταπάτησης των ανθρώπινων δικαιωμάτων».

Ειδικότερα για τον ιό Έμπολα, επισημάνθηκε από τους ειδικούς πως o κίνδυνος εμφάνισης κρουσμάτων στην Ευρώπη αλλά και στην Ελλάδα είναι υπαρκτός και αυξάνει όσο η επιδημία δεν μπορεί να τεθεί υπό έλεγχο στις χώρες της Δυτικής Αφρικής και όσο δεν υπάρχει αποτελεσματική θεραπεία ή εμβόλιο.

Στη χώρα μας το πρόβλημα μπορεί να προκύψει οξύτερο, λόγω του γεωγραφικού προτύπου και της δύσκολα ελεγχόμενης παράνομης μετανάστευσης.

Στην περίπτωση της επιδημίας από τον ιό Έμπολα, ανακύπτουν μια σωρεία από ηθικά ζητήματα, με βασικό ζήτημα που τίθεται από πλευράς βιοηθικής να είναι ο περιορισμός σε καραντίνα προσώπων με συμπτώματα ύποπτα για την εκδήλωση της νόσου, καθώς και προσώπων που ήρθαν σε επαφή μαζί τους.

Ο πρόεδρος του ΕΚΕΠΥ, κ. Πάνος Ευσταθίου, για όλο αυτό το διάστημα που έχει ενσκήψει ο ιός Έμπολα, ανέφερε ότι τέσσερα είναι τα βασικά ζητήματα που απασχολούν τους επιστημονικούς φορείς: «το θέμα της χορήγησης εμβολίων που παράγονται με συνοπτικές διαδικασίες, το θέμα της χορήγησης φαρμάκων που βρίσκονται σε πειραματικά στάδια, η υποχρέωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και κάθε κράτους-μέλους να εξασφαλίσει το δικαίωμα των εθελοντών επαγγελματιών υγείας στην περίθαλψη, καθώς και το ζήτημα της επιστροφής τους στην πατρίδα τους». Όλα αυτά τα θέματα θα πρέπει να απαντηθούν με όφελος τόσο στην ανθρώπινη υγεία όσο και στη διατήρηση του επιστημονικού κύρους.

Οικογενειακό Δίκαιο και υποβοηθουμένη αναπαραγωγή τα άλλα θέματα της ατζέντας

Εκτός από το φλέγον θέμα της επιδημίας του ιού Έμπολα, τα μέλη της Επιτροπής Βιοηθικής έχουν βάλει ψηλά στην ατζέντα τους και θέματα που άπτονται τόσο στο οικογενειακό Δίκαιο όσο και στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Ειδικότερα για το οικογενειακό Δίκαιο στη χώρα μας, ο κ. Στεφανάδης επισήμανε πως «αν και είναι φυσικό, προσαρμόζεται κατά καιρούς ανάλογα με τους κοινωνικούς και πολιτισμικούς μετασχηματισμούς, όπως επίσης ανάλογα με το διεθνές περιβάλλον αλλά και με τις προόδους της επιστήμης».

Στις πρόσφατες συζητήσεις για το νέο νομοθετικό πλαίσιο, θα πρέπει να περιληφθούν στο υπό διαμόρφωση νομοθέτημα οι δικλείδες ασφαλείας που θα κατοχυρώνουν τα δικαιώματα των προσώπων στο πλαίσιο των οικογενειακών σχέσεων. Επίσης, θα πρέπει να διασαφηνίζεται, από πλευράς βιοηθικής, η χρήση της νέας τεχνολογίας και γενικότερα των νέων επιστημονικών εξελίξεων στο οικογενειακό Δίκαιο.

Ακόμη ένα σημαντικό ζήτημα της εποχής μας είναι αυτό της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και το θέμα ελέγχου της έχει τεθεί επανειλημμένα από την Επιτροπή. Αξίζει κανείς να σκεφθεί πως, σήμερα, 80 εκατομμύρια ζευγάρια αντιμετωπίζουν προβλήματα σύλληψης, ενώ μόνο στην Ελλάδα πραγματοποιούνται ετησίως 14.000 κύκλοι υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.

Ερωτήματα όπως αν έχει δικαίωμα ένα παιδί που γεννήθηκε με δωρεά σπέρματος ή ωαρίου να γνωρίσει από πού κατάγεται το γενετικό υλικό του αλλά και μέχρι πού εκτείνονται τα όρια της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και της ευγονικής είναι μερικά από τα ζητήματα που μόνο φιλοσοφικά δεν πρέπει να παραμείνουν.

Ύστερα από τη σχετική της σύσταση της 10ης/6/2013, η αρμόδια Εθνική Αρχή Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής ανασυγκροτήθηκε και προχώρησε ήδη σε εξαγγελίες για την ενεργοποίηση των διαδικασιών ελέγχου και αδειοδότησης των κλινικών που πραγματοποιούν εξωσωματικές γονιμοποιήσεις.

«Η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή», υπογράμμισε ο κ. Στεφανάδης, «αποτελεί μια εξαιρετική διαδικασία «τελευταίας ελπίδας» για την απόκτηση ενός παιδιού. Κατά συνέπεια, τα πρόσωπα που προσφεύγουν στη διαδικασία αυτή είναι ιδιαίτερα ευάλωτα και πρέπει να προστατεύονται αποτελεσματικά από αντιεπιστημονικές και αντιδεοντολογικές πρακτικές.

Ανεξάρτητα από τις δράσεις της Εθνικής Αρχής για την Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή, η Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής συνεχίζει να παρακολουθεί το θέμα στενά. Αυτό επιβάλλεται, γιατί τα θέματα βιοηθικής που συνδέονται με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, πέρα από την επιστημονική διάσταση μίας άρτιας διαδικασίας που αφορά τα ιατρικά κέντρα, έχουν άμεση σχέση με την ιατρική δεοντολογία και με τα δικαιώματα των προσώπων που συμμετέχουν.

 Ένα περιστατικό-έκπληξη που τσέκαρε την ετοιμότητά μας

Κανείς στο αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος» δεν γνώριζε ότι ένας Άγγλος ταξιδιώτης ο οποίος ερχόταν από τη Γουινέα και κατευθυνόταν προς την Ελβετία ήταν ανώτερος αξιωματούχος του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας που επέστρεφε στην έδρα του Οργανισμού, στη Ζυρίχη. Χάρη στο σύστημα ελέγχου που ακολουθούν οι υγειονομικές αρχές (ΚΕΕΛΠΝΟ, ΕΚΕΠΥ, Αεροϋγιονομείο) και με βάση τα έντυπα που καλούνται να συμπληρώσουν οι επιβάτες των πτήσεων, ο Άγγλος επιβάτης «εντοπίστηκε» και αμέσως σήμανε συναγερμός. Τα αεροπορικά ταξίδια που είχε πραγματοποιήσει τον κατέστησαν αυτόματα ως ύποπτο κρούσμα.

Σύμφωνα με τον πρόεδρο του ΕΚΕΠΥ Π. Ευσταθίου, ο επιβάτης τέθηκε σε καραντίνα και ενημερώθηκε για την αναγκαιότητα αυτής της επιλογής και για τον ορισμό του ως ύποπτο κρούσμα Έμπολα.

Στην προκειμένη περίπτωση δεν υπήρξε καμία αντίρρηση από τον επιβάτη και δεν χρειάστηκε να ενεργοποιηθεί κανένα έκτακτο πλάνο, καθώς δέχθηκε όλα όσα του ζήτησαν οι ελληνικές υγειονομικές αρχές. Καθ’ όλη την καραντίνα, διάρκειας 16 ημερών, θερμομετρούσε τον εαυτό του και ενημέρωνε τις αρμόδιες αρχές για την κατάσταση της υγείας του. Όταν παρήλθαν οι ημέρες αναχώρησε για τον προορισμό του, αποκαλύπτοντας την ιδιότητά του και δίνοντας παράλληλα εύσημα στις ελληνικές αρχές για την ετοιμότητά τους.

Σημειώνεται ότι μέχρι σήμερα συνολικά έχουν νοσήσει με Έμπολα 18.188 άτομα, εκ των οποίων έχουν πεθάνει 6.583.

Αν και στις χώρες της Αφρικής η θνησιμότητα αγγίζει το 80%, σε Ευρώπη και Αμερική, σύμφωνα με τον διευθυντή του ΚΕΕΛΠΝΟ, κ. Θεόδωρο Παπαδημητρίου, η θνησιμότητα δεν ξεπερνά το 15%-20% κι αυτό έχει να κάνει με τα συστήματα υγείας. Η Ευρώπη έχει ήδη συγκεντρώσει 1,1 δισ. ευρώ, τα οποία θα διαθέσει στις πληγείσες από την επιδημία περιοχές.

 Η Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής

– Πρόεδρος: Χριστόδουλος Στεφανάδης, καθηγητής Καρδιολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

– Αναπληρωτής πρόεδρος: Ιωάννης Καράκωστας, ομότιμος καθηγητής της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

 Μέλη της Επιτροπής

– Νικόλαος Ανάγνου, καθηγητής Βιολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.7

– Χαράλαμπος Σαββάκης, καθηγητής Μοριακής Βιολογίας-Μοριακής Γενετικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης.

– Εμμανουήλ Καναβάκης, καθηγητής Ιατρικής Γενετικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

– Χαράλαμπος Χρυσανθάκης, καθηγητής Διοικητικού Δικαίου-Διοικητικών Θεσμών της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

– Γεώργιος Βασίλαρος, αναπληρωτής καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

– Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, ομότιμος καθηγητής Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.

– Ευσέβιος Πιστολής, Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Σάμου-Ικαρίας.